چنین به نظر می‏رسد که عناصر تصوری موجود در آثار هخامنشی‏ تنها برای تزیین و زیباسازی به کار گرفته نشده‏اند بلکه دارای بیانی‏ نمادین و مفهومی عمیق‏تر می‏باشند.

آثار به جا مانده از این دوره‏ی تاریخی،گویای آن است که بسیاری‏ از تصاویر منقوش بر سنگ و دیوار بناها،ظروف و ریتون‏ها و زیورالات و اشیاء،به‏عنوان نشانه‏های نمادین ترسیم شده‏اند.برای مثال،نقش شیر را بارها و بارها در آثار هخامنشی می‏بینیم.درخت سرو و گل نیلوفر آبی‏ نیز از جمله نقوشی هستند که هنرمندان هخامنشی مصرانه در جای‏جای‏ پارسه(تخت جمشید)به تصویر کشیده‏اند و در کتاب‏ها و منابع مختلف از آنها به‏عنوان نماد یاد شده و هریک را یادآور مفهومی خاص دانسته‏اند.

از جمله:شیر که نمادی است از خورشید و گاو که نماد ماه است.

نقوش دوران هخامشی به چهار دسته:گیاهی، جانوری،انسانی و انتزاعی تقسیم شده است.

حدود سیصد تصویر که به‏طور تصادفی از بین تصاویر و نقوش‏ هخامنشی انتخاب شده،در این دسته‏بندی جای گرفته و سپس بررسی‏ شده‏اند.مقاله‏ی حاضر به بررسی دسته نقوش گیاهی پرداخته است.

بررسی عناصر بصری در نقوش گیاهی هخامنشی

در این پژوهش،به‏طور کلی هر عنصر تصویری،به‏عنوان یک‏ فرم،مورد توجه قرار گرفته است.به این ترتیب که تصاویر و نقوش،به‏ فرم‏های ساده‏ی سازنده‏شان تبدیل شده و آن فرم‏ها و عناصر بصری‏ مورد تحلیل قرار گرفته‏اند.

مصال بسیار ساده،نقش سرور است که فرم انتزاعی منطبق بر آن، یک مثلث رو به بالاست یا گل نیلوفر،که از ترکیب دایره و دو فرم مثلث‏ ساخته‏شده است.از آنجا که شکل‏ها بسته به حالت و موقعیتی که دارند

می‏توانند القا کننده‏ی مفهومی‏باشند،هریک رساننده‏ی معنا و پیامی‏ خاص‏اند.

این‏که نقش یا وسیله یا چیز یا مکانی دارای چه شکلی باشد،گرد باشد یا سه گوش یا چهار گوش،دارای فرم کشیده‏ی عمودی یا افقی،از تفاوت معنایی خاص برخوردار است.سه فرم اصلی(مثلث،مربع،دایره) با چهار جهت در فضا طبقه‏بندی می‏شوند.مشخصه‏ی مربع حالت افقی‏ و عمودی آن است،مشخصه مثلث،حالت مورب و قطری بودن آن است‏ و مشخصه دایره،حالت مدور آن است.(ایتن،1383،ص 62(

برای اینکه بدانیم هخامنشیان برای برگزیدن نمادهای خود آیا به‏ فرم‏ها و عناصر بصری موجود در آنها توجه داشته‏اند یا خیر،تصاویر جامعه نمونه مورد پرسش و آزمون قرار گرفته و نتیجه به آمار تبدیل‏ شده است.

آمارگیری و پرسش بر روی هفتاد تصویر گیاهی(از بین‏ سیصد تصویر جامعه نمونه)انجام شده و باتوجه به ویژگی‏های مانند خاستگاه اثر و نمادین بودن آن،جدول‏بندی شده و نتایج به دست آمده‏ مورد تفسیر قرار گرفته است.

یافته‏های مربوط به نقوش گیاهی

باتوجه به نمودار نقوش گیاهی،این نکته آشکار می‏شود که نقوش‏ گیاهی را در آثار هخامنشیان،بیشتر،گل‏ها تشکیل داده‏اند و از بین‏ گل‏ها،نقش گل نیلوفر(لوتوس)از سایرین بیشتر است.

در مورد نوع نمایش این آثار،به خوبی می‏توان برتری میزان به‏ کارگیری نقش برجسته را نسبت به سایر گزینه‏ها دید.

همچنین می‏توان با یقین گفت که هخامنشیان غالبا نقش‏ گیاهان را به‏عنوان نشانه نمادین به تصویر کشیده‏اند.هر گیاه منقوش، تقریبا همواره،یادآور مفهومی دیگر،نیز بوده است و بسیار اندک دیده‏ می‏شود که نقش گیاه یا گلی تنها برای تزیین یا شبیه‏سازی به کار رفته‏ باشد.*

نکته‏ی شایان توجه این است که فرم و شکل انتزاعی منطبق بر این‏ نقوش تقریبا در تمام موارد،شامل دایره و مثلث می‏باشد یا ترکیب این‏ دو.گل چندپر( rosette )که کاملا با فرم دایره مطابقت دارد،نمادی‏ است از خورشد؛یا سرو که به فرم مثلث دیده می‏شود می‏تواند اشاره‏ای‏ باشد به عالم بالا.

احتمالا انتخاب سرو به‏عنوان نمادی والا و حایز اهمیت در دوره‏های مختلف تاریخی،بی‏ارتباط با شمایل و فرم این درخت نیست.

این فرم‏ها با مفهوم تقدس و مورد احترام بودن گیاهان در آن دوره‏ هم‏خوانی و تطابق دارد.چنان‏که می‏دانیم،دایره نمادی است از الوهیت و آسمانی بودن.پلان دایره هنوز هم در معماری اماکن مقدس الهام‏بخش‏ معماران است.

حرکت دایره‏ای،کامل و تغییرناپذیر است،بدون آغاز و پایان. به همین دلیل دایره را نمادی از زمان نیز دانسته‏اند.پلان دایره‏ معمولا در قبایل غیر یکجانشین به کار می‏رفته حال آنکه پلان‏ مکان‏های زندگی یکجانشین معمولا مربع بوده است.دایره‏ به دلیل نداشتن گوشه و زاویه‏های تیز،فرمی آرامش‏بخش و پویاست.

در نقوش گیاهی پارسه(تخت جمشید)گل‏های دایره شکل‏ هشت پر یا دوازده پر بسیار دیده می‏شود.آرامگاه کوروش نیز که بسیار ساده و فاقد تزیینات ساخته‏شده است،تنها به نقش‏ یک گل دوازده پر که درون یک گل بیست و چهار پر محاط شده است،مزین است.این گل‏ها را گل خورشید هم می‏نامند و می‏تواند نمادی از خورشید و مهر باشد.

گیاهانی نیز در این دوره‏ ی تاریخی به فرم مثلث(معمولا مثلث رو به بالا)مجسم شده‏اند.نیرو و اشاره مثلث از داخل فرم،رو به بیرون و بالاست.گویی ما را به جهان بالا و آسمان رهنمون می‏ شوند.نقش سرو،نمونه و مصداق کاملی برای این گفته است.هرچند امروزه زبان نمادها دیگر کاربرد وسیع و عمیق روزگار باستان را ندارد اما برخی باورها و رسوم هنوز ریشه در مفاهیم نمادین گذشته‏شان دارند. چنان‏که سروهای بلند قامت هنوز هم در اماکن مقدس،چشم را به‏ آسمان رهنمون می‏شوند و گنبد مدور مسجد،دل را به آرامش دعوت‏ می‏کنند.

نشانه نمادین:نقش‏هایی که صرفا برای نشان دادن همان‏ موضوع،منقوش نشده‏اند بلکه از طریق جابجایی معنایی،یادآور کارکرد یا مفهوم دیگری باشند.

نشانه شمایلی:نقش‏هایی که بدون جابجایی معنایی براساس‏ شباهت زیاد به مصداق،شناخته شده و تنها بیان روایتگری یا شبیه‏سازی‏ داشته باشد.

برای آشنایی بیشتر با نشانه‏شناسی می‏توانید به کتاب نشانه‏شناسی‏ کاربردی،نوشته فرزان سجودی یا نشانه‏ شناسی پی‏یر گیرو،نوشته‏ محمد نبوی مراجعه کنید.

منابع:

ایتن،یوهان.طرح و فرم،چاپ سوم،تهران:نشر مارلیک،1383.

-پور عبد اله،حبیب اله.تخت جمشید از نگاهی دیگر،شیراز:نشر بنیاد فارس‏شناسی،1377.

توانرگ،محمد کاظم.تخت جمشید پاسارگاد و نقش رستم.شیراز: انتشارات تخت جمشید،1382.

سجودی،فرزان،نشانه‏شناسی کاربردی،1383،تهران:نشر قصه

شاپور شهبازی.علیرضا،پژوهش‏های هخامنشی،شیراز:مؤسسه‏ تحقیقات هخامنشی،1350.

شاپور شهبازی،علیرضا.شرح مصور تخت جمشید،چاپ دوم، تهران:سازمان میراث فرهنگی،1375.

کسراییان،نصر اله.تخت جمشید،تهران:نشر چشمه،1373.

گریشمن،رمان.تاریخ ایران،ترجمه‏ی دکتر محمد معین،تهران: نشر دنیای کتاب،1381.

مرادی غیاث‏آبادی،رضا.منشور کوروش،چاپ پنجم،تهران:نوید شیراز،1384.

محمدپناه،بهنام.کهن دیار،چاپ سوم،تهران:انتشارات سبزان، 1386.

-نامی،غلام‏حسین.مبانی هنرهای تجسمی،تهران:انتشارات‏ توس،1371.

وکیل‏زاده،داوود.تخت جمشید یادگار باستان،چاپ اول،تهران: انتشارات میردشتی،1386.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: